المنطق، محمد رضا مظفر

گزیده درس یک
مرحوم مظفر در ابتدا یک مجموعه مباحثی را تحت عنوان «مقدمات علم منطق» مطرح می‌کند. یکی از آن مباحث، نیازمندی انسان به علم منطق است که با ای

گزیده درس دو
درس قبلی راجع به اهمیت علم منطق بیان گردید و مرحوم مظفر آن را تحت عنوان نیازمندی انسان به علم منطق تبیین نمود. در این درس به تعریف علم من

گزیده درس سه
در دو درس قبلی راجع به اهمیت و کارکرد تعریف علم منطق بحث شد و در این درس به توضیح علم می‌پردازد و به این پرسش پاسخ می‌دهد که قلمرو علم من

گزیده درس چهار
استاد در ابتدا به این مسئله می‌پردازد که بحث تقسیم علم حصولی به حسی، خیالی، وهمی و عقلی یک بحث فلسفی و علم النفسی است و این بحث در فلسف

گزیده درس پنج
بعد از اینکه استاد سه مرحله از مراحل علم حصولی را توضح در درس قبلی می‌دهد، در این درس به مرحله چهارم آن که علم عقلی است، می‌پردازد. از م

گزیده درس شش
در دروس گذشته راجع به اقسام علم توضیحاتی داده شد که یکی از مهم‌ترین اقسام علوم، علم عقلی است که اولاً، انسان را از سائر حیوانات متمایز می

گزیده درس هفت
در درس قبلی به تقسیم علم به تصور و تصدیق پرداخته شد و در این درس به اقسام تصدیق اشاره می‌شود. تصور گاهی به مفرد و گاهی به مرکب تعلق می‌گ

گزیده درس هشت
در درس گذشته به اقسام تصور اشاره گردید و در این درس به اقسام تصدیقات پرداخته می‌شود. اقسام تصور و اقسام تصدیق باهم پیوند عمیق دارند و در

گزیده درس نُه
در درس قبلی به اقسام تصدیق اشاره شد و در این درس به اقسام جهل اشاره می‌شود. جهل همان نبود علم است برای کسی که استعداد برای علم دارد و می

گزیده درس ده
در درس قبلی راجع به اقسام جهل بحث شد و در این درس در ارتباط با تقسیم علم به ضروری و نظری بحث می‌شود. علم با هر دو قسم خود [تصور و تصدیق]

گزیده درس یازده
در درس قبلی راجع به ضروری و نظری بحث شد و این درس با این پرسش آغاز می‌شود که آیا بدیهی و نظری امور مطلق است یا نسبی؟ گاهی اتفاق می‌افت

گزیده درس دوازده
این درس به مراحل فکر و اندیشه اختصاص دارد و قبلا، گفته شد که فکر یک فرایند و یک مجموعه از اقدامات و رفتارهایی است که برایند آن کسب عل

گزیده درس سیزده
در درس قبلی به مراحل فکر اشاره شد و در این درس به توضیح بیشتری راجع به بدیهی و نظری پرداخته می‌شود. مرحوم مظفر راجع به علم بدیهی به ای

گزیده درس چهارده
مرحوم مصنف در بحث ورود به مباحث الفاظ این مسئله را مطرح کرد که بحث از الفاظ از دو جهت مهم است: اوّل، اینکه تفهیم و تفاهم با کمک الفاظ

گزیده درس پازده
در درس قبلی مرحوم مظفر برای توضیح دلیل دوم جهت نیازمندی به بحث الفاظ، وجودات را به چهار نوع تقسیم کرد که آن چهار نوع عبارت بود از وجود

گزیده درس شانزده
در درس گذشته راجع به دلالت توضیحاتی داده شد و در این درس به اقسام دلالت اشاره می‌شود. گفته شد که دلالت عبارت است از ارتباط میان دال و

گزیده درس هفده
در درس گذشته راجع به دلالت عقلی، طبعی و وضعی اشاره شد و در این به دلالت وضعی لفظی و اقسام آن پرداخته می‌شود. قبلا، گفته شد که دلالت وضع

گزیده درس هجده
مرحوم مظفر بعد از اینکه تقسیماتی برای دلالت بیان کرد، تقسمیاتی را برای الفاظ نیز بیان می‌کند. ایشان در اولین تقسیم‌بندی لفظ را به سه قس

گزیده درس نوزده
در درس گذشته راجع به لفظ واحد با توجه به وحدت و تعدد معنایش بر پنج دسته تقسیم می‌گردید بحث شد، در این درس در ارتباط با ترادف و تباین ب

گزیده درس بیست
در درس قبلی الفاظ مترادف و متباین تعریف و بررسی شد، در این درس به تعریف و تبیین سه واژه «تماثل، تخالف و تقابل» که از اقسام تباین می‌باش

گزیده درس بیست و یک
در درس گذشته راجع به سه واژه «تماثل، تخالف و تقابل» توضیحاتی داده شد و در این درس در ارتباط با اقسام تقابل بحث می‌شود. استاد در اب

گزیده درس بیست و دو
در تقسیم سوم، مرحوم مصنف الفاظ را به مفرد و مرکب تقسیم می‌کند. مفرد به لفظی گفته می‌شود که جزئی ندارد، مانند «کتبت بالقلم» که «ب»

گزیده درس بیست و سه
در درس قبلی راجع به تقسیم سوم الفاظ به مفرد و مرکب بحث شد و هم‌چنین قسمتی از مباحث اقسام مرکب نیز بررسی گردید. این درس در تداوم در

گزیده درس بیست و چهار
مرحوم مصنف بعد از اینکه الفاظ را به مفرد و مرکب تقسیم و مباحث آن را تعقیب کرد، در ادامه این پرسش را مطرح می‌کند: آیا افعال ناقصه

گزیده درس بیست و پنج
گفته شد که باب دوّم راجع به مفاهیم است. در حقیقت مفاهیم آن صورت‌های ذهنی است که انسان از اشیاء دارد و مدلول الفاظ است. این صورت‌ه

گزیده درس بیست و شش
مرحوم مظفر، جزئی را به جرئی حقیقی و جزئی اضافی تقسیم می‌کند. جزئی حقیقی، به جزئی گفته می‌شود که در خارج تنها یک مصداق دارد، مانند

گزیده درس بیست و هفت
در ردس قبلی مباحث مربوط به مفاهیم متواطی و مشکک به پایان رسید و در این درس مباحث مربوط به مفهوم و مصداق بحث می‌شود. مفهوم، همان م

گزیده درس بیست و هشت
یکی از تقسیمات مفاهیم، مربوط به نسبت‌های چهارگانه است. اگر دو لفظ مترادف نباشند، قطعاً باهم متباین خواهندبود. چنانچه دو مفهوم را

گزیده درس بیست و نُه
درس گذشته راجع به نسب اربعه بود و در این درس نسبت میان نقیض دو کلی بررسی می‌شود. مرحوم مظفر می‌فرماید: چنانچه میان دو مفهوم، یکی

گزیده درس سی
این درس در ادامه درس قبلی ارائه شده است و تطبیق متن از نقیض اعم و اخص مطلق است. مثلاً، حیوان اعم مطلق از انسان است، امّا لاحیوان اخص مطلق

گزیده درس سی و یک
مرحوم مظفر بعد از اینکه مباحث مربوط به نسب اربعه را به پایان می‌برد، به سراغ کلیات خمس می‌رود. ابتدا می‌فرماید: کلی بر دو قسم ذاتی و

گزیده درس سی و دو
در درس قبلی برخی از مباحث کلیات خمس انجام گرفت و این درس در تداوم درس قبلی ارائه می‌شود. مرحوم مصنف ابتدا نوع را تعریف می‌کند و آن ر

گزیده درس سی و سه
گفته شد که هر محمولی که به موضوع اسناد داده می‌شود، چنین محمولی یا ذاتی یا عرضی است و از این دو حال خارج نیست. سپس محمول ذاتی به نوع

گزیده درس سی و چهار
در درس گذشته به انواع جنس و اقسام نوع اشاره گردید. در این درس به اقسام فصل پرداخته می‌شود. فصل بر دو قسم قریب و بعید تقسیم می‌شود.

گزیده درس سی و پنج
در درس قبلی با معنای ذاتی و عرضی آشنا شدیم، در این درس با عرض عام و عرض خاص آشنا می‌شویم. مرحوم مصنف قبلا کلیات ذاتی را بیان کرد و

گزیده درس سی و شش
در دروس گذشته راجع به کلیات خمس توضیح داده شد و در این درس در ابتدا راجع به «صنف» بحث می‌شود. صنف، کلی است که اخص از نوع می‌باشد. به

گزیده درس سی و هفت
اولین پرسش این است که گاهی اقسام بر مقسم یا به عبارتی مفهوم اخص بر مفهوم اعم حمل می‌شود، در چنین شرائطی می‌بینیم که محمول هیچ‌یک از

گزیده درس سی و هشت
اگر موضوع و محمول در مفهوم متحد باشند و تفاوت‌شان در اجمال و تفصیل و مانند آن باشد، حمل میان آن دو را حمل اوّلی می‌نامند. مثلاً وقت

گزیده درس سی و نُه
مرحوم مصنف می‌فرماید: وقتی گفته می‌شود «الانسان ضاحک»، چنین حملی را «حمل مواطات» یا حمل «هوهو» می‌گوید. معنایش این است که ذات موضوع

گزیده درس چهل
مرحوم مظفر برای عرض عام و عرض خاص یک تقسیم دیگری بیان می‌کند و آن تقسیم به عرض لازم و عرض مفارق است. در عرض لازم تفکیک عقلی میان عارض و

گزیده درس چهل و یک
مرحوم مظفر در یک تقسیم دیگر، کلی را به کلی طبیعی، کلی منطقی و کلی عقلی تقسیم می‌کند. وقتی گفته می‌شود انسان کلی است، در اینجا سه چی

گزیده درس چهل و دو
دو باب از کتاب منطق به پایان رسید. باب اوّل، مباحث الفاظ بود که قواعد عمومی زبان را بیان می‌کرد و مباحث باب دوم، مربوط به کلیات بود

گزیده درس چهل و سه
دو مرحله از مراحل پنجگانه در درس قبیل بیان گردید و در این درس به سه مرحله باقیمانده پرداخته می‌شود. 3. در مرحله سوم انسان از تحقق ی

گزیده درس چهل و چهار
مرحوم مظفر بعد از بررسی اصول مطالب، به فروع مطالب می‌پردازد. ایشان می‌فرماید: اموری وجود دارد که به وسیله‌ی ادواتی چون «کیف: چگون

گزیده درس چهل و چهار
مرحوم مظفر بعد از بررسی اصول مطالب، به فروع مطالب می‌پردازد. ایشان می‌فرماید: اموری وجود دارد که به وسیله‌ی ادواتی چون «کیف: چگون

گزیده درس چهل و شش
در درس گذشته به تعریف حد تام پرداخته شد که مهم‌ترین قسم بود. در این درس به حد ناقص اشاره می‌شود و سپس به رسم تام و رسم ناقص پرداخته

گزیده درس چهل و هفت
در دو درس گذشته مباحث مربوط به تعریف حد و رسم بیان گردید که هر کدام به تام و ناقص تقسیم گردید. در این درس مرحوم مظفر یک توضیح نسبت

گزیده درس چهل و هشت
مرحوم مصنف در دروس گذشته اقسام تعریف را به چهار قسم حدتام، حد ناقص، رسم تام و رسم ناقص منحصر کرد؛ امّا، یک گونه‌ای معروف دیگری از

گزیده درس چهل و نُه
بعد از اینکه مرحوم مظفر اقسام تعریف را بیان نمود، در ادامه شرائطی را برای تعریف بیان می‌نماید و کارکرد و کارآمدی تعریف را وابسته ب

گزیده درس پنجاه
مرحوم مصنف سه شرط از شرائط تعریف را در درس گذشته بیان نمود و در این درس به سائر شرائط آن می‌پردازد. شرط سوم این بود که معرِّف نباید عی

گزیده درس پنجاه و یک
مرحوم مصنف بحث قسمت را به بحث تعریف ملحق کرده است. آغازگر این بحث مرحوم بغدادی در کتاب «المعتبر» است و سپس مرحوم مظفر برای اولین‌

گزیده درس پنجاه و دو
مرحوم مظفر در درس قبلی به تعریف تقسیم پرداخت و بخشی از فوائد آن را نیز بیان نمود. در این درس ابتدا به قسمت‌های باقیمانده اهمیت و

گزیده درس پنجاه و سه
در درس قبلی به اصل اول از اصول چهارگانه تقسیم اشاره شد و در این درس به اصل دوّم پرداخته می‌شود. اصل دوم، این است که تقسیم در صورت

گزیده درس پنجاه و چهار
اصل سوم، این است که باید در هر تقسیم، یک جهت و بر پایه‌ی واحدی بنیان شود و با توجه به همان جهت تقسیم انجام گیرد. مثلاً، وقتی من

گزیده درس پنجاه و پنج
در درس قبلی اشاره شد که تقسیم بر دو نوع است: یک نوع، تقسیم کل بر اجزاء است و نوع دیگر، تقسیم کلی بر اجزاء می‌باشد و این دو باهم

گزیده درس پنجاه و شش
مرحوم مصنف می‌فرماید: در تقسیم منطقی باید جهت واحد در مقسم وجود داشته باشد که در میان اقسام مشترک باشد. در واقع همان جهت مشترک اس

گزیده درس پنجاه و هفت
مرحوم مصنف بعد از اینکه انواع تقسیم را بیان نمود، به شیوه‌های تقسیم می‌پردازد. ایشان برای تقسیم دو شیوه بیان داشته است: شیوه اوّ

گزیده درس پنجاه و هشت
شیوه‌ی اوّل، تقسیم در درس قبلی بیان گردید. در این درس به شیوه‌ی دوم آن اشاره می‌شود. شیوه دوم تقسیم تفصیلی است که در این شیوه، ی

گزیده درس پنجاه و نُه
در این درس مرحوم مظفر به روش اندیشیدن برای دستیابی به تعریف می‌پردازد. قبلاً، گفته شد که معلوم تصوری بر دو قسم است: یک قسم آن بد

گزیده درس شصت
در درس گذشته مطرح شد که از رهگذر قسمت چگونه می‌توان تعریف را کسب کرد؟ توضیح داده شد که «اکتساب‌الحد»، به صورت دقیق همان بحث حد نیست؛ بلک

گزیده درس شصت و یک
استاد دو مرحله ابتدایی از مراحل پنجگانه را در درس قبلی توضیح داد و در این درس به سه مرحله اساسی‌تر اشاره می‌کند. آن دو مرحله ابتدا

گزیده درس شصت و دو
بحث راجع به اکتساب الحد است که به وسیله‌ی قسمت تحقق می‌یافت. در درس گذشته بیان شد که بزرگترین کارکرد قسمت این است که انسان از این ط

گزیده درس شصت و سه
مرحوم مظفر در درس قبلی فرمود از دو شیوه می‌توان حد را از رهگذر قسمت بدست آورد. اوّل، شیوه تقسیم کل به اجزاء بود که به آن شیوه‌ی تحل

گزیده درس شصت و چهار
سه باب از ابواب ششگانه منطق مورد بحث و بررسی قرار گرفت. باب اوّل، راجع به الفاظ بود و باب دوم، مربوط به مفهوم و اقسام آن و باب سو

گزیده درس شصت و پنج
مرحوم مصنف می‌فرماید: قضیه مشتمل بر چند امر است: موضوع، محمول، رابطه، جهت و کیف. قضیه با توجه به هر کدام از اینها به اقسامی تبدیل

گزیده درس شصت و شش
در درس گذشته، اولین تقسیم قضیه به حملیه و شرطیه انجام گرفت و تعریف هر کدام بیان گردید. قضیه شرطیه به شرطیه متصله و شرطیه منفصله تقس

گزیده درس شصت و هفت
قضیه حملیه به اعتبار موضوع به چهار قسم تقسیم می‌شود: شخصیه، طبیعیه، مهمله و محصوره. آنگاه قضیه محصوره به دو قسم کلی و جزئی تقسیم م

گزیده درس شصت و هشت
بحث در باره‌ی اقسام قضایا، آن هم به اعتبار موضوع است که برخی از اقسام آن در درس قبلی بررسی گردید. در این درس استاد به قضیه محصوره

گزیده درس شصت و نُه
گفته شد، آنچه از قضایا در منطق اعتبار دارد، قضیه محصوره است. قضایای محصوره به چهار دسته تقسیم می‌شود: موجبه کلیه، موجبه جزئیه، سال

گزیده درس هفتاد
اشاره شد که قضیه حملیه به چهار دسته شخصیه، طبیعیه، مهمله و محصوره و قضیه شرطیه به شخصیه، مهمله و محصوره تقسیم می‌شود. هم‌چنین قضیه محص

گزیده درس هفتاد و یک
اقسام قضیه شرطیه بیان گردید و اینک به سور آن می‌پردازیم. گفته شد که «سور» در قضیه حملیه، کمیت و مقدار افراد موضوع را نشان می‌دهد.

گزیده درس هفتاد و دو
در درس قبلی اشاره که مرحوم مصنف برای قضیه حملیه سه تقسیم دیگر بیان داشته است که اوّلی به اعتبار تقسیم حملیه به لحاظ وجود موضوع آن

گزیده درس هفتاد و سه:
در درس گذشته راجع به تقسیم اوّل قضیه حملیه به قضایای ذهنیه، خارجیه و حقیقیه بحث شد و در این درس در ارتباط با تقسیم دوم قضیه حملی

گزیده درس هفتاد و چهار
تقسیم سوم برای قضیه حملیه، تقسیم قضایا به مطلقه و موجهه است. قبل از اینکه به این تقسیم‌بندی و اقسام آن پرداخته شود، نیاز به ذکر

گزیده درس هفتاد و پنج
در درس گذشته گفته شد که هر قضیه دارای نسبت است و قضیه بدون نسبت ایجاد نخواهدشد. آن نسبت میان موضوع و محمول در وجوب، امتناع و امک

گزیده درس هفتاد و شش
بحث در جهات قضایا بود. مرحوم مظفر پیش از اینکه جهات را بیان کند به توضیح مواد قضایا پرداخت و آن را به وجوب، امتناع و امکان تقسیم

گزیده درس هفتاد و هفت
در درس قبلی دو تفاوت و تمایز میان ماده و جهت بیان گردید: در فرق اوّل، گفته شد که ماده آن نسبت واقعی و نفس الامری است که میان دو

گزیده درس هفتاد و هشت.
استاد در این درس اقسام سوم [دائمه مطلقه]، چهارم [عرفیه عامه]، پنجم [مطلقه عامه] و ششم [حینیه مطلقه] از قضایای موجهه بسیطه را تو

گزیده درس هفتاد و نُه
بحث در قضایای موجهه بسیطه است که شش مورد از اقسام آن در دروس قبلی مورد بررسی قرار گرفت. در این درس به دو مورد باقیمانده‌ی آن اشا

گزیده درس هشتاد
پیش از وارد شدن به بحث موجهات مرکب و اقسام آن، دو مقدمه را مرحوم مظفر بیان داشت: مقدمه اوّل، که در درس قبلی بیان گردید، این بود که هر

گزیده درس هشتاد و یک
در پایان درس قبلی گفته شد که مهم‌ترین قضایای مرکبه که استفاده از آنها معمول است، شش قضیه می‌باشد که بخشی از آن اقسام در این درس ب

گزیده درس هشتاد و دو
دو قسم از اقسام موجهه مرکبه در درس قبلی بررسی گردید. سومین قسم آن، وجودیه لاضروریه، همان مطلقه عامه است که به عدم ضرورت ذاتی (نه

گزیده درس هشتاد و سه
چهار قسم از اقسام ششگانه موجهه مرکبه در دو درس قبلی بیان گردید. قسم پنجم آن، حینیه لادائمه همان حینیه مطلقه است که به عدم دوام ذا

گزیده درس هشتاد و چهار
قبلاً، بیان گردید که قضیه شرطیه به اعتبار نوع نسبت به متصله و منفصله و به لحاظ کیفیت به موجبه و سالبه و از نظر حالات و زمان‌ها

گزیده درس هشتاد و پنج
تقسیم اوّل قضیه شرطیه منفصله در پایان درس قبلی بررسی گردید و در این درس به تقسیم دوّم آن اشاره می‌شود. در تقسیم دوّم، شرطیه منفص

گزیده درس هشتاد و شش
استاد بعد از اینکه مباحث مربوط به مانعة‌الجمع را تکمیل می‌کند، در ادامه به مباحث مربوط به مانعة‌الخلو را بررسی می‌کند. منفصله مان

گزیده درس هشتاد و هفت
مرحوم مظفر بعد از بررسی اقسام قضایای شرطیه منفصله، به دو تنبیه اشاره می‌کند. تنبیه اوّل، در وحدت و تعدد قضایا است و در واقع این

گزیده درس هشتاد و هشت
تنبیه اول که راجع به تالیف قضایای شرطیه بود، در درس قبلی بیان گردید. در این درس به تنبیه دوم پرداخته می‌شود که در ارتباط با انحر

گزیده درس هشتاد و نُه
قبلاً، گفته شد که مباحث مربوط به قضایا در دو فصل ترتیب‌بندی شده است که فصل اوّل آن راجع به چیستی قضیه و اقسام آن بود، مورد بررسی

گزیده درس نود
بحث در باره‌ی تناقض است و اولین بحثی که راجع به تناقض مطرح می‌شود، تعریف تناقض است. مرحوم مظفر آن را چنین تعریف می‌کند: «تناقض القضایا:

گزیده درس نود و یک
سه شرط از شرائط تناقض [وحدت در موضوع، وحدت در محمول و وحدت در زمان] در درس قبلی بررسی گردید و باقیمانده‌ی آن در این درس بررسی می‌شو

گزیده درس نود و دو
قبلا، گفته شد که تناقض میان دو قضیه لازم است، آن دو قضیه در هشت امر اتحاد و در سه امر باید اختلاف داشته باشد. آن سه امری که قضیه با

گزیده درس نود و سه
اشاره شد که تناقض در قضایای محصوره میان موجبه کلیه و سالبه جزئیه و میان موجبه جزئیه و سالبه کلیه برقرار است. اکنون باید به این مسئل

گزیده درس نود و چهار
در درس قبلی، دو قسم از اقسام ملحقات تناقض بیان گردید و در این درس به بیان داخلان در تحت تضاد پرداخته می‌شود. داخلان در تحت تضاد،

گزیده درس نود و پنج
در پایان درس قبلی به تعریف «عکس مستوی» اشاره شد و در این درس به ادامه‌ی مباحث آن پرداخته می‌شود. گفته شد که عکس مستوی آن است که دو

گزیده درس نود و شش
بحث در باره‌ی عکس مستوی است و گفته شد که عکس موجبه کلیه، موجبه جزئیه است و عکس موجبه جزئیه، همان موجبه جزئیه می‌باشد. مرحوم مظفر فر

گزیده درس نود و هفت
مرحوم مظفر می‌فرماید: «سالبه جزئیه عکس ندارد.» به این معنا که سالبه جزئیه به کلیه و به جزئیه عکس نمی‌شود، زیرا موضوع آن می‌تواند ا

گزیده درس نود و هشت
دومین عکس، عکس نقیض است. عکس نقیض، همان عکس دوّم قضیه است که صدق قضیه دلیل بر صدق آن می‌باشد و برای بدست آوردن آن، دو راه وجود دار

گزیده درس نود و نُه
در درس قبلی گفته شد که سالبه کلیه به جزئیه عکس می‌شود که این جزئیه در عکس نقیض موافق، سالبه است و در مخالف، موجبه می‌باشد. سالبه ج

گزیده درس صد
مرحوم مظفر در درس گذشته یک برهان برای اثبات عکس نقیض سالبه کلیه اقامه کرد و آن هم مربوط به برهان برای عکس نقیض موافق آن بود و در این درس،

گزیده درس صد و یک
در درس قبلی عکس نقیض سالبه کلیه از دیدگاه متقدمان و متأخران روش شد و در این درس عکس سالبه جزئیه از نظر متقدمان و متأخران بررسی می‌شو

گزیده درس صد و دو
بحث در باره‌ی عکس نقیض سالبه جزئیه بود. در درس قبلی دو مدعای متقدمان بیان گردید. متأخران هم دو مدعا دارند و در این درس به این دو مدع

گزیده درس صد و سه
در دروس گذشته عکس نقیض سالبه کلیه و سالبه جزئیه بیان شد. در این درس به عکس نقیض موجبه کلیه اشاره می‌شود. در این مورد نیز دو دیدگاه م

گزیده درس صد و چهار
مباحث مربوط به عکس نقیض موجبه کلیه بیان گردید و در این درس مباحث مربوط به موجبه جزئیه بیان می‌گردد. موجبه جزئیه عکس نقیض ندارد و د

گزیده درس صد و پنج
بحث در باره‌ی نقض است که از آن می‌توان ضمیمه‌ی بحث عکس‌ها یاد کرد. مرحوم مصنف بعد از اینکه مباحث مربوط به نقیض را بیان نمود، سپس ب

گزیده درس صد و شش
در درس گذشته گفته شد که برای بدست آوردن قضیه منقوضة المحمول که در صورت صادق بودن اصل، صادق باشد، باید کیف قضیه را تغییر داد و به جای

گزیده درس صد و هفت
در دروس گذشته نقض در محصورات توضیح داده شد که نقض محمول موجبه کلیه، سالبه کلیه است و نقض محمول موجبه جزئیه، سالبه جزئیه و نقض محمول

گزیده درس صد و هشت
گفته شد که نقض بر سه گونه است: 1. نقض محمول، 2. نقض موضوع 3. نقض طرفین. مرحوم مظفر بحث را از نقض محمول آغاز کرد، برای اینکه مباحث ن

گزیده درس صد و نُه
در درس قبلی گفته شد که نقص تام و نقض موضوع تنها در موجبه کلیه و سالبه کلیه قابل‌انجام است و در ایندرس به موجبه جزئیه و سالبه جزئیه

گزیده درس صد و ده
مرحوم مظفر می‌فرماید: آنچه تا کنون از قبیل تناقض، عکس مستوی، عکس نقیض موافق و مخالف و انواع آن بیان گردید، همگی از نوع استدلال مباشر

گزیده درس صد و یازده
چهار باب از ابواب ششگانه کتاب منطق بیان گردید و رسیدیم به باب پنجم که مرحوم مظفر در این زمینه می‌فرماید: تمام مباحث گذشته [چهار ب

گزیده درس صد و دوازده
در درس گذشته «حجت» تعریف شد و در این درس مرحوم مظفر حجت را به سه گونه تقسیم می‌کند: قیاس، استقراء و تمثیل. مرحوم مصنف پیش از بی

گزیده درس صدو سیزده
بعد از اینکه مرحوم مظفر حجت را به سه گونه تقسیم می‌کند، بلافاصله به مباحث قیاس می‌پردازد و در ابتدا او را تعریف می‌کند. ایشان قیاس

گزیده درس صد و چهارده
در درس قبلی قیاس تعریف گردید و قیدهای آن توضیح داده شد. در این درس به اصطلاحات عمومی در قیاس پرداخته می‌شود. مرحوم مظفر پنج اصطل

گزیده درس صد و پانزده
در درس قبلی اصطلاحات عمومی قیاس مورد بحث و بررسی قرار گرفت، در این درس به اقسام قیاس به لحاظ ماده و هیأت آن پرداخته می‌شود. قیاس

گزیده درس صد و شانزده
در پایان درس قبلی گفته شد که مرحوم مظفر ابتدا بحث را از قیاس اقترانی حملی شروع می‌کند و سپس قیاس شرطی را مورد بررسی قرار می‌دهد

گزیده درس صد و هفده
مرحوم مظفر پس از اینکه مباحث مربوط به مقدمات قیاس اقترانی بیان می‌کند، بلافاصله به قواعد عمومی قیاس اقترانی می‌پردازد. به تعبیر دی

گزیده درس صد و هجده
اولین شرط عمومی از شرائط قیاس اقترانی که تکرار حد وسط بود، بیان گردید. در این درس به دومین شرط از شرائط عمومی قیاس اقترانی اشاره م

گزیده درس صد و نوزده
شرائط اوّل، دوم و سوم قیاس عمومی در دروس قبلی بیان گردید، در این درس به شرط چهارم آن پرداخته می‌شود. شرط چهارم، این است که نتیجه

گزیده درس درس صد و بیست
در مورد اشکال گفته شد که هر قیاسی مرکب از دو مقدمه است و هر مقدمه یک حد اوسط و یک حد اختصاصی دارد که حد اوسط در هر دو مقدمه، آ

گزیده درس صد و بیست و یک
بحث در باره‌ی شکل اوّل بود و گفته شد که این شکل دو شرط دارد: ایجاب صغری و کلیت کبری. در توجیه کلیت کبری اشاره گردید که چنانچه

گزیده درس صد و بیست و دو
شکل دوم از قیاس اقترانی عبارت است از قیاسی که حد وسط محمول در هر دو مقدمه است، یعنی هم محمول در صغری و هم محمول در کبری است.

گزیده درس صد و بیست و سه
شرط اوّل از شکل دوّم در درس قبلی توضیح داده شد و در این درس ابتدا به شرط دوّم آن پرداخته می‌شود و سپس به مباحث ضروب شکل دوّم

گزیده درس صد و بیست و چهار
در پایان درس قبلی در ارتباط ضروب شکل دوم بحث گردید و گفته شد که با توجه به دو شرط شکل دوّم، دوازده ضرب از ضروب شانزده‌گانه

گزیده درس بیست و پنج
بحث در بارۀ شکل دوّم است و سه ضرب از ضروب چهارگانه‌ی آن توضیح داده شد. در این درس ابتدا به ضرب چهارم آن پرداخته می‌شود. ضرب چهارم

گزیده درس صد و بیست و شش
شکل سوم هم همانند دو شکل قبلی دارای دو شرط اساسی است: یکی، موجبه بودن صغری و دیگری کلیه بودن یکی از دو مقدمه است. بنابراین در

گزیده درس صد و بیست و هشت
دو ضرب از ضروب ششگانه شکل سوم بررسی گردید و در این درس به ضروب باقیمانده اشاره می‌شود. ضرب سوم، آنجایی است که صغری و کبری دو

گزیده درس صد و بیست و نُه
مرحوم مصنف بعد از پایان دادن به مباحث ضرب‌های شکل سوم، سه تنبیه را در ارتباط با ضروب شکل دوم و سوم بیان می‌کند. اوّلین تنبیه

گزیده درس صد و سی
بحث راجع به دلیل افتراض بود. گفته شد که برخی از ضرب‌های اشکال دوّم و سوم با استفاده از عکس مستوی قابل اثبات است. امّا برخی از آنها ا

گزیده درس صد و سی و یک
بحث در ارتباط با دلیل افتراض است و در درس گذشته به مراحل آن اشاره گردید و گفته شد که دلیل افتراض در جایی مطرح است که از دو مقدم

گزیده درس صد و سی و دو
دو تنبیه از تنبیهات سه‌گانه توضیح داده شد و در این درس ابتدا به تنبیه سوم اشاره می‌شود و سپس به بررسی شکل چهارم می‌پردازیم. تنب

گزیده درس صد و سی و سه
در درس گذشته در ارتباط با شکل چهارم و شرائط آن گفتگو شد و اشاره‌ای به ضروب آن هم گردید. بعد از اینکه مرحوم مظفر شروط شکل چهارم

گزیده درس سی و چهار
استاد پیش از اینکه وارد بحث قیاس اقترانی شرطی بشود، خلاصه‌ی از تمرینات شکل چهارم را ارائه می‌دهد. قبلاً مرحوم مصنف قیاس اقترانی را

گزیده درس صد و سی و پنج
بحث در ارتباط با قیاس اقترانی شرطی است و در درس قبلی گفته شد که قیاس اقترانی به لحاظ نوع مقدماتش و هم‌چنین به اعتبار جزء تام ب

گزیده درس صد و سی و شش
در درس گذشته قیاس اقترانی شرطی به سه دسته تقسیم شد و از نظر مرحوم مظفر آنچه مهم است، همان صورتی است که جزء تام، مشترک میان صغ

گزیده درس صد و سی و هفت
گفته شد در صورتی که قیاس از دو قضیه متصله تألیف شده باشد و حد وسط جزء تام در هر دو مقدمه باشد، همان حکم قیاس اقترانی حملی را د

گزیده درس صد و سی و هشت
بحث در باره‌ی تبدیل کردن قضیه منفصله مانعه‌الجمع به متصله است. در درس گذشته منفصله حقیقیه به صورت مفصل توضیح داده شد و هم‌چنین

گزیده درس صد و سی و نُه
بحث در باره‌ی قیاس مؤلف از دو قضیه منفصله بود و در این ارتباط چند مطلب بیان گردید. مطلب اوّل، این بود که از دو منفصله نمی‌توان

گزیده درس صد و چهل
مرحوم مظفر پس از بیان مطالب گذشته به ترکیب قیاس از دو منفصله و شرائط آن می‎پردازد. ایشان معتقد است که در منفصله میان مقدم و تالی ام

گزیده درس صد و چهل و یک
بحث در باره‌ی قیاس اقترانی شرطی بود که مؤلف از دو منفصله باشد. تا به حال مباحثی که بیان گردید، در واقع مقدمه است برای مباحثی ک

گزیده درس صد و چهل دو
در این درس مرحوم مظفر برای نتیجه‌گیری یا استنتاج از دو منفصله مانعة الجمع و مانعة الخلو مثالی ذکر می‌کند. مثلاً اگر شخصی که متهم

گزیده درس صد و چهل و سه.
بحث در باره‌ی قیاس اقترانی شرطی است که مؤلف از یک متصله و از یک منفصله است. این نوع از قیاس نیز بر سه قسم است؛ ولی مرحوم مظفر

گزیده درس صد و چهل و چهار
قسم چهارم از اقسام قیاس اقترانی شرطی مؤلف از یک حملیه و یک متصله است. در این قیاس جزء تام حملیه و جزء غیر تام متصله است و ا

گزیده درس صد و چهل و پنج
بحث در باره‌ی قیاس اقترانی شرطی است که مؤلف از یک حملیه و یک شرطیه است. در این درس در ارتباط با شرائط این قسم از قیاس بحث می‌

گزیده درس صد و چهل و شش
بحث در باره‌ی قیاس استثنایی است که در این درس به سه موضوع مقدماتی پرداخته می‌شود: تعریف قیاس استثنایی، اقسام قیاس استثنایی و ش

گزیده درس صد و چهل و هفت
در درس گذشته قیاس استثنایی تعریف شد و اقسام و شرائط آن بیان گردید. گفته شد که قیاس استثنایی به لحاظ ساختاری از یک قضیه شرطیه

گزیده درس صد و چهل و هشت
در درس گذشته حکم اتصالی قیاس استثنایی بیان گردید و در این درس به حکم انفصالی آن پرداخته می‌شود. چنانچه قیاس استثنایی انفصالی

گزیده درس صد و چهل و نُه
بحث در بارۀ قیاس است و مرحوم مظفر بعد از بررسی احکام اتصالی و انفصالی قیاس استثنایی به لواحق قیاس می‌پردازد و در تحت آن برخی

گزیده درس صد و پنجاه
بحث در بارۀ مراحل فکر است که در درس گذشته اشاره شد که این بحث تکمله‌یی است بر مباحث قبلی که قبلا در باب تصورات توضیح داده شد و در

گزیده درس صد و پنجاه و یک
سه مرحله از مراحل تحقیق در دو درس قبلی بیان گردید و در این درس به مرحله‌های چهارم آن اشاره می‌شود. در مرحله سوم گفته شد که ا

گزیده درس صد و پنجاه و دو
در پایان مرحله چهارم مرحوم مظفر به این نکته می‌پردازد که چنانچه بخواهیم مطلوب را از راه قیاس استثنایی حل کنیم، در قدم اول با