خلاصه درس پنجم
برای اثبات وجود خداوند دلایل متعددی از سوی متکلمان و فیلسوفان مسلمان و هم‌چنین عرفا بیان شده است. برخی از رهگذر دلیل «امکان عالم» برای اثبات وجود خداوند استدلال کرده، برخی از طریق «حدوث عالم» و هم‌چنین «برهان نظم»، «برهان حرکت»، «راه فطرت» و «غیره» پی به وجود خدا برده‌اند. در یک تقسیم‌بندی میتوان این‌گونه بیان کرد که یا تمام مقدمات براهین اثبات وجود خداوند از ادراکات عقلی گرفته شده یا اینکه برخی از مقدمات آن، از ابراز و انکشافات حواس استفاده شده‌اند.
یکی از براهینی‌که اندیشمندان اسلامی با آن وجود خداوند را به اثبات رسانده‌اند، «برهان نظم» است. این برهان در رمزه‌ی قسم دوم محسوب می‌شود که برخی از مقدمات آن عقلی و برخی دیگر حسی می‌باشند. ویژگی‌های برهان نظم این است که در گام نخست نیاز به مقدمات پیچیده ندارد و در گام دوّم، با این برهان علاوه بر اثبات وجود خداوند، علم و حکمت خدا نیز به اثبات می‌رسد. ویژگی سوم این برهان این است که مورد توجه سایر ادیان قرار گرفته و در گام چهارم در قرآن کریم و روایات هم مطرح شده است.
اولین پرسش در برهان نظم این است که «نظم» چیست؟ نظم همیشه در مورد اشیاء مرکب و دارای اجزاء استفاده می‌شود و در خصوص مقوله‌ی واحد و بسیط قابل‌استفاده نیست. نظم، کیفیت و نحوه‌ی ترکیب و چینش اجزای متعدد یک مجموعه است، به گونه‌یی که هماهنگی آنها بتوانند اهداف یک مجموعه را تأمین نمایند و چنانچه به هر کدام از موجودات مرکب این عالم بنگیریم، تمام اجزایشان به‌هم پیوسته‌اند و یک هدف را دنبال می‌نمایند. عالم چنین نظمی دارد و هر نظمی نیازمند به ناظم است و آن خدای منان است. برهان نظم به وسیله اندیشمندان به گونه‌های مختلفی تقریر شده‌اند که به برخی از آنها در این درس بررسی شده‌اند.
خودآزمایی
چند دلیل نام ببرید که برای اثبات وجود خداوند استدلال شده‌اند؟
مقدمات «برهان نظم» عقلی‌اند، یا عقلی و حسی؟
سه ویژگی برهان نظم را بیان کنید؟
نظم را معنا کنید و بیان نمایید که مراد از آن چیست؟
یک تقریر از برهان نظم به انتخاب خودتان بیان کنید؟
