گزیده درس هفتاد و یک
حدیث نخست باب «أنّه لایعرف الّا به» در درس قبلی بررسی گردید و در این جلسه استاد به ترجمه و تبیین روایت دوم این باب میپردازد. موضوع این روایت در مورد شناخت خدا است و علی بن عقبه میگوید: از امام علی (ع) پرسیدند: چگونه پروردگار خود را شناختی؟ فرمود: به نحوى كه خودش، خود را به من معرفى كرده است. عرض شد: چگونه خودش را معرفى كرده است؟ فرمود: هيچ نقش و صورتى شبيه به او نيست و با حواس درك نمیشود و به مردم هم سنجيده نمیشود؛ امّا در عين دورى، نزديك و در عين نزديكى، دور است. برتر از هر چيز است و گفته نشود که چيزى برتر از اوست. جلوى هر چيزى است و نتوان گفت جلو دارد؛ زيرا تقدم او محلّى است نه مكانى در همه چيز داخل است نه مثل آنكه چيزى درون چيزى است و از همه چيز بيرون است نه به صورت چيزى كه بيرون است (يعنى علم و تدبيرش به همه اجزاء احاطه دارد و به هيچ چيزى شباهت ندارد) منزه باد آنكه چنين است و جز او چنين نيست و او سرآغاز همه چيز است. استاد بعد از بررسی حدیث دوم به ترجمه و تبیین آخرین روایت این باب نیز میپردازد. روایت سوم از امام صادق (ع) نقل شده که هم در مورد خداشناسی است: «عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنِّي نَاظَرْتُ قَوْماً فَقُلْتُ لَهُمْ إِنَّ اَللَّهَ أَجَلُّ وَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُعْرَفَ بِخَلْقِهِ بَلِ اَلْعِبَادُ يُعْرَفُونَ بِاللَّهِ فَقَالَ رَحِمَكَ اَللَّهُ: منصور بن حازم مىگويد: به امام صادق (ع) عرض كردم: من با گروهى مناظره مىكنم و به آنها مىگويم: خدا بزرگتر و برتر از آن است كه به وسيلۀ مخلوقش شناخته شود، بلكه بندگان با خداوند شناخته مىشوند. آن حضرت فرمود: خداوند تو را رحمت كند. در ادامه استاد به سراغ بررسی روایات باب «أنی المعرفة: کمترین حد خداشناسی» میرود که مرحوم کلینی در آن نیز سه روایت آورده است. حدیث اوّل را فتح بن يزيد از حضرت ابوالحسن (ع) راجع به كمترين حد خداشناسى نقل میکند. ایشان از امام (ع) در باره کمترین حد خداشناسی میپرسد؛ امام (ع) فرمود: اقرار به اینکه جز او خدایى نيست و مانندى (در صفات) و نظيرى (در الوهيت) ندارد. او قديم است و پا برجا و موجود گم ناشدنى و اينكه چيزى مانندش نيست. در حدیث دوّم، امام (ع) به این پرسش جواب گفته است که کمترین حد و درجه خداشناسى چیست؟ در حدیث سوم، گفته شده به همان مقداري كه خداوند خودش را به شما معرفى كرده به همان مقدار در شناخت او مسئولیت دارید.
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «أنّه لایعرف الّا به (روایات 2 ـ 3)» و باب «أنی المعرفة (روایات 1ـ 3)».