گزیده درس بیست
در درس قبلی الفاظ مترادف و متباین تعریف و بررسی شد، در این درس به تعریف و تبیین سه واژه «تماثل، تخالف و تقابل» که از اقسام تباین میباشد، پرداخته میشود. گفته شد که الفاظ متباین، لفظهایی هستند که معانی آنها با تعدد الفاظ، متعدد میشوند و هر کدام معنای خاص خود را دارد که مغایر با سایر معانی است. از اینرو مرحوم مصنف میفرماید: تغایر میان معانی اقسام مختلفی دارد، این اقسام به الفاظ نیز به خاطر معانی آنها نسبت داده میشود. تغایر میان دو معنا در قالب سه شکل تماثل، تخالف و تقابل خودش را نشان میدهد و در نتیجه دو معناییکه باهم تباین دارند، سر از متماثلان، متخالفان و متقابلان درمیآورند. در متماثلان، تغایر بین دو چیز است که در یک حقیقت مشترک است، مانند محمد و جعفر که در انسان بودن اشتراک دارند. مثلان بر چهار قسم است: 1. متماثلان به معنای اخص 2. متجانسان 3. متساویان 4. متشابهان. در متخالفان، تخالف بین دو چیز است که اعم از اینکه دارای امر مشترک باشد یا نباشد. البته تخالف گاهی به شخص است مانند زید و عمر، گاهی به نوع است مانند شیر و پلنگ، گاهی در جنس است مانند چوب و سنگ. جمع شدن دو امر متخالف در مکان و زمان واحد از زمرهی صفات باشد، امکان دارد. متقابلان دو معنای فراری از همدیگرند و گرد آمدن آن دو در مکان و زمان واجد، از جهت واحد محال است.
کلیدواژه: اقسام تباین.