خلاصه درس 5
در این درس تفاوت‌های علم اخلاق با علم فقه و علوم تربیتی بیان شد. در مورد تمایز علم اخلاق و علم فقه به سه دیدگاه اشاره شد: یک دیدگاه علم اخلاق را جزء علم فقه و رابطة آن دو رابطة جزء وکل دانست. در جواب گفته شد که در علم اخلاق از ملکات اخلاقی، روش‌های کسب فضایل و ارائه راهکار برای زدودن رذایل بحث می‌شود در حالیکه از این مباحث در فقه بحث نمی شود. دیدگاه دوم موضوع بحث اخلاق را صفات درونی و از فقه را رفتار بیرونی دانست که البته اخلاق عملی و فقه اشتراک در موضوع می‌یابند. ولی محمول اخلاق خوب و بد و محمول گزارة فقهی حرمت و وجوب و دیگر احکام تکلیفی است. در جواب گفته شد که فقه همیشه از مسایل بیرونی بحث نکرده و در مواردی از امور قلبی نظیر حرمت محبت به کفار و ظالمان نیز بحث می‌کند و در اخلاق عملی نیز گاهی محمول اخلاق و فقه یکی می‌شود.
در نگاه تلفیقی به تفاوت‌ها گفته شد که اخلاق برخلاف فقه از ملکات بحث می‌کند، برخلاف فقه، اخلاق برای کسب صفات خوب و دفع صفات بد ارائه راهکار می‌دهد و فرق سوم دینی بودن فقه و فرادینی بودن اخلاق و فرق چهارم محدودیت گسترة اخلاق نسبت به فقه بود.
اما در تفاوت علم اخلاق با علوم تربیتی بیان شد که هر دو از نظر گسترة هدف، مبانی و منابع با هم فرق دارند، در تربیت هدف پرورش است از هر راهی که باشد ولی در اخلاق هدف پرورش، مقدس است، در اخلاق ضمن بیان چگونگی تخلق انسان به اخلاق نیکو از صفات و رفتارهای پسندیده و ناپسند هم بحث می‌شود ولی در تعلیم و تربیت از این موضوع بحث نشده و آن را مفروغ عنه می‌گیرد. منابع علوم تربیتی، می‌تواند علوم مختلف روانشناسی، انسان شناسی و جامعه شناسی و... باشد در حالیکه اخلاق از این علوم استفاده نمی کند و یاخیلی کم استفاده می‌کند. در نتیجه نسبت اخلاق و علوم تربیتی نسبت عموم و خصوص من وجه گفته شد که با هم یک وجه مشترک و دو وجه تمایز باهم دارند.
خود آزمایی درس 5
1. دیدگاه اول در باره تفاوت اخلاق و فقه را بیان و نقد نمائید.
2. دیدگاه دوم در بارة تفاوت اخلاق و فقه مبنی بر تفاوت در رفتار و صفات را توضیح داده و نقد آن را بنویسید.
3. با نگاه تلفیقی به تفاوت‌ها چه تمایزهایی بین اخلاق و فقه می‌توان پیدا کرد؟ توضیح دهید.
4. تفاوت اخلاق و علوم تربیتی را در هدف و مبانی توضیح دهید.
5. تفاوت منبع اخلاق و علوم تربیتی را مشخص نمائید.
