گزیده درس نود و یک
بحث در باب اراده است و اینکه اراده خداوند با اراده انسان چه تفاوتی دارد؟ و دیگر اینکه تفاوت فعل خداوند با فعل انسان در چیست؟ و بالاخره ذات خداوند با ذات انسان چه فرقهایی باهم دارد؟ استاد در درس گذشته و همچنین در این درس با توجه به روایات این باب به این سئوالات پاسخ میدهد. یکی از سئوالاتی که در این درس مطرح میشود، این سئوال است که حقيقت «اراده» خداوند چيست و در این معنا چه تفاوتی بین انسان و خداوند وجود دارد؟ به صورت کلی میتوان گفت که اراده در انسان به اين صورت است كه قبلا چيزى را تصوّر مىكند، بعد فوائد آن را در نظر مىگيرد و پس از تصديق به فايده، شوق به انجام اين كار در او پديد مىآيد، سپس فرمان به عضلات صادر مىشود و انسان به سوى انجام كار حركت مىكند. ولى مىدانيم هيچيك از اين مفاهيم در مورد خداوند معنا ندارد؛ برای اینکه اينها همه از امور حادث هستند، بلکه اراده خداوند بر دو گونه است: اراده ذاتى و اراده فعلى؛ اراده ذاتى خداوند عين علم و عين ذات او است و اراده فعلى خداوند عين ايجاد است. این درس با بررسی حدیث سوم آغاز میشود که در آن صفوان بن يحيى مىگويد: خدمت حضرت ابوالحسن (ع) عرض کردم: از اراده خدا و اراده مخلوق به من خبر بدهد. در پاسخ فرمود: اراده در خلق همان آهنگ درون است و آنچه كه پس از آن از او سر مىزند. امّا اراده خداى تعالى همان پديد آوردن اوست نه چيز ديگر؛ زيرا خدا زمينهسنجى و توجه قلبى و انديشه ندارد، اين صفات در او نيست و از صفات مخلوق است و ارادهاش همان فعل است و نه غير. از همان وقت كه میگويد: باش پس مىباشد، بىلفظ و سخن هر زبان و توجه دل و تفكر و اين طرز آفرينش او هم چگونگى ندارد و قابل توصيف نيست، چنانكه خود او چگونگى ندارد.
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «الارادة أنّها من صفات الفعل و سائر صفات الفعل» (روایت 3).