گزیده درس صد و چهل و سه
بحث در این است که استطاعت و توانایی بندگان بر انجام کارها تا چه اندازه است؟ آیا انسان میتواند بگوید که خداوند به او قدرت داده است هر کاری را حتی در حد توان میتواند انجام دهد؟ بدونشک، استطاعت انسان شرط و شروطی دارد و باید اذن خدای متعال در انجام کارها باشد. از سوی دیگر، چنانچه انسان بگوید به هیچ عنوان استطاعت و توانایی ندارد، این خودش منجر به جبر میشود. در حدیث دوم باب «استطاعت» مردی از اهلبصره گفت: از امام صادق (ع) راجع به استطاعت پرسيدم، فرمود: تو مىتوانى كارى انجام دهى كه نبوده و زمينه تحقق نداشته است؟ گفت: نه، گفت: مىتوانى كارى كه انجام گرفته و تحقق يافته خود را بازدارى؟ گفت: نه، میگويد: امام صادق (ع) فرمود: پس تو چه وقت توانايى دارى؟ عرض كردم: نمىدانم، میگويد: امام صادق (ع) به او فرمود: بهراستى خدا خلقى را آفريد و در آنها ابزار استطاعت قرار داد و كار را به خود آنها وانگذاشت و آنها هنگام انجام كار و مقارن آن، استطاعت كار را دارند، استطاعت بايد همراه انجام كار باشد، همان وقتى كه كار را مىكنند و اگر كارى را در زير سلطه و در تسلط خدا نكردند نسبت بدان فعل استطاعتى ندارند، كارى كه نشده استطاعت آن هم محقق نشود، زيرا خداوند نيرومندتر از آن است كه احدى در ملك او با او رقابت كند. مرد بصرى گفت: پس مردم در كار خود مجبورند؟ فرمود: اگر مجبور بودند معذور بودند و گناه و عذابى براى آنها نبود. گفت: پس كارشان به خودشان واگذار شده؟ فرمود: نه. مرد بصرى گفت: پس چه وضعى دارند؟ فرمود: خدا دانسته كه كارى خواهندكرد و ابزار كار را به آنها داده است و چون كار را انجام دهند به همراه انجام كار و مقارن آن، داراى استطاعت آن كار هستند. مرد بصرى گفت: من گواهم كه حق همين است و گواهم كه شما خاندان نبوت و رسالت هستيد. در روایت سوم، صالح نيلى میگويد: از امام صادق (ع) پرسيدم، آيا بندگان از استطاعت بهرهاى دارند؟ فرمود: زماني كه كار از انجام دادند استطاعت دارند به استطاعتى كه خدا در آنها نهاده است. استاد در ادامه، روایت چهارم این باب را که باز در مورد استطاعت و معنای آن است، ترجمه و تبیین میکند و در درس بعدی به بررسی باب «بیان، تعریف و اتمام حجت» میپردازد.
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «الِاسْتِطَاعَةِ» (روایات 2 ـ 4).