گزیده درس هشتاد و نُه
این درس به روایات باب «آخرُ و هم من الباب الاوّل» اختصاص دارد که مرحوم کلینی در این باب دو حدیث نقل نموده است. در واقع، این باب به دنبالهای باب قبلی در ارتباط با صفات ذات است. حدیث نخست از امام باقر (ع) میباشد که آن را محمدبن مسلم راجع به صفت قدیم روایت کرده است. محمد بن مسلم میگويد: امام باقر (ع) درباره صفت خداى قديم فرمود: همانا او يگانه است؛ يكتا معنى است، معانى زياد و مختلفى ندارد، علم و قدرت و ساير صفاتش همه به ذاتش برميگردند؛ بلكه عين ذات هستند. عرض كردم مردمى از اهل عراق معتقدند كه او ميشنود به وسيله غير آنچه مىبيند و مىبيند به وسيله غير آنچه ميشنود. فرمود: دروغ گفتند و از دين منحرف شدند و خدا را تشبيه كردند، خدا برتر از آن است، خدا شنوا و بيناست، ميشنود به آنچه ميبيند و مىبيند به آنچه ميشنود، عرض كردم: آنها عقيده دارند كه خدا بيناست به همان معنائى كه آنها از بينائى تعقل ميكنند. فرمود: خدا برتر است؛ تعقل شود هر چيز كه به صفت مخلوق باشد و خدا چنين نیست. در حدیث دوّم، امام صادق (ع) به زنديقى كه به آن حضرت عرض كرد: آيا خدا شنوا و بيناست؟ فرمود: خدا شنوا و بيناست. شنواست بدون عضو، بيناست بدون ابزار؛ بلكه بذات خود ميشنود و به ذات خود ميبيند و اينكه میگويم به ذات خود ميشنود معنياش اين نيست كه او چيزي است و ذات چيز ديگر، ولى چون تو از من پرسيدى براى فهمانيدن به تو خواستم آنچه در دل دارم به لفظ آورم، پس ميگويم خدا ميشنود به تمام ذاتش؛ ولى نه به آن معنا كه ذاتش جز و پاره داشته باشد چنانكه تمام ما داراى جز هستیم؛ بلكه مقصودم فهماندن به تو و تعبير از ضميرم بود و بازگشت سخنم به اين است كه او شنوا، بينا، دانا و آگاه است بدون آنكه ذات و صفتش اختلاف و كثرت پيدا كند.
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «آخرُ و هم من الباب الاوّل» (روایات 1 ـ 2).