گزیده درس هفتاد و هفت
در درس قبلی دو تفاوت و تمایز میان ماده و جهت بیان گردید: در فرق اوّل، گفته شد که ماده آن نسبت واقعی و نفس الامری است که میان دو امر وجود دارد؛ ولی در خارج نسبتهایی وجود دارد که به این نسبتها جهت قضیه گفته میشود. بنابراین، جهت قضیه میتواند گوناگون و متنوع باشد، بر خلاف ماده قضیه که در حصر عقلی در وجوب، امتناع و امکان خلاصه میشود. فرق دوّم، جهت لزوماً منطبق بر ماده نیست و میتواند اعم یا اخص از ماده قضیه باشد. قضایای موجه اگر قابل تحویل به دو قضیه موجهه دیگر باشد، مرکب و در غیر این صورت بسیط خواهدبود. به عبارت دیگر، قضیه مرکبه قابلانحلال به دو قضیه موجبه و سالبه است، به این معنا، چنانچه بخش اول قضیه، موجبه باشد، بخش دوّم آن، سالبه است؛ ولی اگر بخش اوّل قضیه سالبه باشد، بخش دوم آن، موجبه خواهدبود. امّا، قضایای بسیطه چنین قابلیتی ندارد، بلکه همواره یک قضیه است که آن هم یا موجبه یا سالبه است. موجهه بسیطه به هشت قسم تقسیم میشود: دو قسم ناظر به ضرورت به ذات و صفات است، دو قسم ناظر به دوام است، منتها این دوام یا ناظر به ذات یا ناظر به وصف خاص است. دو قسم ناظر به فعلیت است یا این فعلیت مطلقه است یا فعلیت در زمان خاص میباشد. دو قسم به امکان اختصاص دارد که این امکان یا امکان عام یا امکان در شرائط خاص است. استاد در این درس قسم اول را که ضرورت ذاتیه باشد و خودش به اقسام مختلف تقسیم میشود، تبیین نموده است. همچنین مشروطه عامه را هم توضیح داده است که بیانگر ضرورت نسبت است، به شرط آنکه عنوان موضوع برای ذات موضوع ثابت باشد.
کلیدواژه: جهت قضیه.