گزیده درس صد و چهل و چهار
روایات باب «البَيَانِ وَ التّعْرِيفِ وَ لُزُومِ الْحُجّةِ» موضوع این درس را تشکیل میدهد. مرحوم کلینی در مجموع شش روایت در این باب نقل کرده است که روایت اوّل از امام صادق (ع) میباشد. در روایات باب گذشته اشاره شد که استطاعت و توانایی انسان بر انجام کارها حد و حدودی دارد؛ از اینرو، سخن جبریه باطل است که چنانچه انسان معتقد باشد هیچ قدرتی بر انجام کار ندارد و تمام کارهای انسان را خدا انجام میدهد. همچنین این عقیده هم باطل است که انسان فکر کند هرچه اراده بکند و هرچه را فکر میکند، میتواند انجام دهد. در حقیقت، در باب «بیان و تعریف و اتمام حجت» بحث در این است که انسان در مسئله شناخت همهکاره نیست و امکان دارد انسان مطلبی را دهبار بخواند و متوجه نشود. چنانچه خدای متعال خودش، خود را معرفی نمیکرد؛ انسان توانایی شناخت او را نداشت. گفته شد که مرحوم کلینی در این باب شش حدیث آورده است و اولین آن از امام صادق (ع) میباشد. امام (ع) در این حدیث میفرماید: خدا بر مردم به آنچه به آنها داده و به ايشان معرفى كرده حجت آورد (يعنى به مقدار عقل و فهمى كه به ايشان داده و مطابق خير و شرى كه به آنها شناسانده بازخواست كند؛ نه بيش از آن مقدار كه از عدالت بهدور است). در روایت دوّم محمد بن حكيم میگويد: خدمت امام ششم (ع) عرض کردم: معرفت و شناخت ساخت كيست؟ آن حضرت در جواب فرمود: ساخت خداست و بندگان در ساخت آن هیچ سهمى ندارند. در حدیث چهارم، حمزه بن محمد مىگويد: از امام صادق (ع) از تفسير قول خداوند: «و او را به دو راه بلند و روشن راهنمائى كرديم»؛ پرسيدم. حضرت فرمود: مقصود راه خير و شر است. در حدیث پنجم، عبدالاعلى میگويد: خدمت امام صادق (ع) عرض كردم آيا در مردم ابزارى نهاده شده كه به وسيله آن به معرفت برسند؟ در ادامه امام (ع) جواب میدهد. حدیث ششم نیز از امام صادق (ع) روایت شده است و محتوایش در بيان و معرفى كردن خدا و اتمام حجت وى است.
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «البَيَانِ وَ التّعْرِيفِ وَ لُزُومِ الْحُجّةِ» (روایات 1 ـ 6).