گزیده درس صد و چهل و پنج
در باب «اخْتِلَافِ الْحُجّةِ عَلَى عِبَادِهِ: اختلاف حجت بر بندگان» یک روایت وجود دارد. استاد با استناد به سخن مرحوم مجلسی معتقد است که عنوان این باب در نسخ اصلی وجود ندارد و محتوای این یک حدیث هم ارتباط نزدیک با روایات باب قبلی، یعنی باب بیان و تعریف و اتمام حجت دارد. در این روایت امام صادق (ع) میفرماید: شش چيز است كه بندگان را در آن كارى نيست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بيدارى. استاد در ادامه به بررسی احادیث باب «حُجَجِ اللّهِ عَلَى خَلْقِهِ» را ترجمه و تبیین میکند. مقصود این است که خدای متعال حجتها را بر انسان قرار داده است و چنانچه حجتها را برای انسان قرار نمیداد، هدایت نمیگردید. حدیث اوّل از امام صادق (ع) است که حضرت میفرماید: «لَيْسَ لِلَّهِ عَلَى خَلْقِهِ أَنْ يَعْرِفُوا وَ لِلْخَلْقِ عَلَى اَللَّهِ أَنْ يُعَرِّفَهُمْ وَ لِلَّهِ عَلَى اَلْخَلْقِ إِذَا عَرَّفَهُمْ أَنْ يَقْبَلُوا: براى خدا بر مردم حقى نيست كه بشناسند؛ بلكه براى مردم بر خداست كه به آنها بشناساند و وسيله معرفت آنها را فراهم سازد و چون بشناساند حق خداست بر آنها كه بپذيرند.» در حدیث دوّم، عبدالاعلى بن اعين میگويد: از امام صادق (ع) پرسيدم هركس چيزى را نشناسد، مسئوليتى دارد؟ فرمود: نه (چون مؤاخذه کردن شخص غافل از نظر عقل قبيح است). در حدیث سوم امام صادق (ع) به این نکته اشاره میکند هرچه را خدا از بندگانش پنهان داشته از عهده آنها ساقط است (چون بندگان نمىدانند). حدیث چهارم نیز از امام صادق (ع) است و آن را حمزه بن طیار از امام (ع) نقل کرده است. در این حدیث حمزة بن طيار میگويد: امام صادق (ع) به من فرمود: بنويس، سپس برايم املا كرد: «از عقيده ماست كه خدا نسبت به آنچه به بندگان داده و به ايشان معرفى كرده احتجاج كند ...».
کلیدواژه: کتاب توحید، باب «اخْتِلَافِ الْحُجّةِ عَلَى عِبَادِهِ (روایت 1)» و باب «حُجَجِ اللّهِ عَلَى خَلْقِهِ (روایات 1 ـ 4)».