گزیده درس نود و هشت
درس نود و هشت از «قال: و هذا الحکم ینعکس علی نفسه»، شروع شده است و تا «و الاّ جاء الدور المحال»، ادامه دارد. بحث در بارهی این بود که فلاسفه میگویند: بین علت و معلول باید یگانگی، وحدت و سنخیت برقرار باشد و از اینرو که خدا هم یگانه است، بیش از یک فعل نمیتواند داشته باشد و متکلمان با این قاعده کاملاً مخالف هستند و آن را خلاف عقل و شرع میدانند که در دروس گذشته اشاره گردید. در اینجا مرحوم خواجه میفرماید: اگر گفته شد که علت واحد باشد و معلولاش هم واحد باشد، عکس این قاعده هم این گونه باشد که اگر معلول واحد شخصی باشد، علت هم باید واحد شخصی باشد. اشاره گردید که معلول واحد باشد، علت هم واحد باشد این در واحد شخصی است به این معنا که یک کیلو یخ، محصول یک کیلو آب است. امّا، این مسئله در وحدت نوعی که معلول واحد باشد، واجب نیست که علت هم واحد باشد. مرحوم خواجه در ادامه میفرماید: آن دو نسبتی که گفته شد، از معقولات ثانیه هستند و دو سوی آن همیشه باهم تعقل میشوند، به این معنا علت با معلول و معلول با علت سنجیده میشود.
کلیدواژه: احکام علت فاعلی.