گزیده درس صد و شصت و هفت
درس صد و شصت و هفت از «الفصل الثالث فی افعاله و فیه مسائل:»، شروع شده است و تا «و ما ادری کیف یمکنهم الجمع بین المذهبین»، ادامه دارد. بحث در مورد ذات احدیت و اوصاف ذاتی و همچنین اراده تمام شد و از این درس به بعد وارد مباحث «عدل» میشویم که چگونه معنای عدل به خدا نسبت داده میشود و اصل و مبنای عدل چیست؟ استاد میلانی معتقد است که اراده از افعال باری تعالی است و از اوصاف ذاتی نمیباشد و مراد از آن ایجاد اراده است و همینطور کلام خداوند نیز از افعال خدای متعال است و مراد از آن ایجاد فعل است. امّا، مباحث مربوط به عدل که خدای منان به احدی ظلم نمیکند، معنا، مبانی و ملاک آن چیست و با کدام دلیل به اثبات میرسد؟ مرحوم خواجه میفرماید: فصل سوم در بارهی افعال خداوند است و در آن چندین مسئله به اثبات میرسد. مسئله اوّل، راجع به اثبات حسن و قبح عقلی است. معتزله و متکلمان اعتقاد دارند حسن و قبح یک امر عقلی است و عقل انسان به خودیخود برخی اشیاء را نیکو و برخی دیگر را قبیح میداند و این حسن و قبح در ذات فعل وجود دارد و عقل آنها را درک میکند. در مقابل این دیدگاه، نظر دیگری [اشاعره] است که عقل را ناتوان از درک حسن و قبح اشیاء میداند و اشیاء هم در ذات خودش هیچ حسن و قبح ندارد؛ بلکه حسن و قبح اشیاء از شرع بدست میآید.
کلیدواژه: افعال خداوند.