گزیده درس چهل و چهار
درس چهل و چهارم از «الخامس: التقدم بالشرف کتقدم العالم علی المتعلم ...»، شروع شده است و تا «وجد له ما للمتأخر دون العکس»، ادامه دارد. بحث در بارهی سبق، لحوق، تقدم و تأخر و غیره بود و آنها به پنج قسم تقسیم گردید. استاد میلانی میفرماید: آنچه در اینجا مهم است اینکه از جهت نظرات فلاسفه وجود خدا و اشیاء همیشه همزمان و باهم بوده است. اما عقیده کلامی این است که تمام موجودات عالم عمرشان متناهی است و ابتدای وجود دارد و ازلی نیست و زمان و عالم هر دو مخلوق و حادثاند. در درس قبلی چهار قسم از اقسام تقدّم مورد بحث قرار گرفت و در این درس، ابتدا به قسم پنجم از تقدم اشاره میشود و سپس استاد به ادامه مباحث میپردازد. پنجم، تقدم به شرف است، مانند تقدم عالم بر متعلم. متکلمین یک قسم ششم از تقدم بر اقسام پنجگانه اضافه کرده و اسم آن را «تقدم ذاتی» گذاشته است که مثال آن را به تقدم دیروز بر امروز بیان کرده است. استاد در ادامه به این مسئله اشاره میکند که آنچه در بحث توحید و عقاید مهم است که در تقسیمات فلاسفه وجود ندارد، تقدم ذات احدیت به عنوان خالق عالم که بلا زمان است بر تمام اشیاء عالم که دارای زمان هستند. مسئله سی و چهارم در بارهی این مسئله بحث میکند که آیا تقدم یک کلی است که اقسامی دارد، مانند انسان، اسب و سائر حیوانات یا اینکه مفهوم واحدی است که تشکیکی گفته میشود؟ مرحوم خواجه میفرماید: یک مفهوم تشکیکی است.
کلیدواژه: اقسام تقدم و تأخر.