گزیده درس چهل و پنج
درس چهل و پنجم از «و قال آخرون: انّه مقول بالتشکیک ...»، شروع شده است و تا «و المحدث لما لایستطال زمانه»، ادامه دارد. در پایان درس قبلی گفته شد که آیا تقدّم یک کلی است یا اینکه مفهوم واحدی است که مشکک است؟ مرحوم خواجه فرمود: تقدّم یک مفهوم تشکیکی است. مرحوم علامه فرمود که حکما در این زمینه اختلاف کردهاند که یک قول آنها در درس قبلی بررسی گردید که تقدم را بر اساس اقسام پنجگانه تقدم و تأخر فرض نمود. در این درس، ابتدا به نظر جمعی دیگری از حکما میپردازد که قائل به تشکیکی بودن مفهوم تقدم هستند و سپس سه نوع تشکیک را فرض میکنند. گفته شد که تقدم و تأخر متواطی و مشترک لفظی نیست، ولی این گونه هم نیست که اختلاف و تفاوتشان مانند جنس و انواعی که در تحت جنس واقع میشود. مرحوم خواجه در ادامه میفرماید که تقدم و تأخر نظر به ماهیتشان نیست، بلکه همیشه به عارض شدن زمان، مکان و غیر آن دو است. دو نوع قدم و حدوث وجود دارد: یکنوع، قدم و حدوث حقیقی است نوع دیگر آن مجازی است. قدم و حدوث حقیقی با زمان سنجیده نمیشود، چون تسلسل لازم میآید.
کلیدواژه: تشکیکی بودن مفهوم تقدم و حدوث.