گزیده درس صد و پنجاه و پنج
درس صد و پنجاه و پنج از «قال: و تغیّر الاضافات ممکنٌ»، شروع شده است و تا «و یمکن اجتماع الوجوب و الامکان باعتبارین»، ادامه دارد. بحث در بارهی اشکالات و شبهاتی است که در مورد علم خدای تبارک و تعالی مطرح شده است. بعد از اینکه مرحوم خواجه و مرحوم علامه علم خدای سبحان را به اثبات رسانید، از شبهات و اشکالات پاسخ میگویند و تا به حال به چندین شبهه جواب گفتهاند. معمولاً مرحوم خواجه اصل شبهه را مطرح نمیکند و تنها به جواب آن میپردازد. مرحوم علامه اصل شبهه را بیان میکند و سپس جواب مرحوم خواجه را توضیح میدهد. اصل اشکال این است که فلاسفه میگویند خداوند به جزئیات زمانیه علم ندارد، مثلاً علم ندارد که در حال حاضر شب یا روز است و تنها به صورت کلی میداند که بیست و چهار ساعن از شب و روز تشکیل شده است؛ چون اگر علم داشته باشد، علم خدا متغیّر میشود. مرحوم خواجه در جواب میفرماید: تغیّر در اضافات ممکن است و سپس مرحوم علامه این کلام خواجه را توضیح میدهد. اشکال دیگر این است که خدا علم به اموری که متجدّد و حادث میشود، قبل از حدوث و تجددش علم به آنها ندارد. مرحوم علامه اشکال را این گونه تقریر کرده است: اگر علم خدا به یک امر حادث پیش از تحقق آن تعلق بگیرد، لازم میآید که تحقق آن حادث واجب باشد، و چنانچه تحقق آن واجب و ضروری نباشد جایز است که تحقق پیدا نکند، ولی با عدم تحقق آن حادث، علم خداوند جهل میشود و این محال است. به عبارت اگر علم خدا به یک امر حادث پیش از تحقق آن تعلق بگیرد و سپس آن امر تحقق پیدا کند، این منجر به جبر میشود. مرحوم خواجه و مرحوم علامه از این اشکال هم جواب گفته است.
کلیدواژه: اشکال بر علم خداوند.