گزیده درس شش
در دروس گذشته راجع به اقسام علم توضیحاتی داده شد که یکی از مهمترین اقسام علوم، علم عقلی است که اولاً، انسان را از سائر حیوانات متمایز میسازد و ثانیاً، علوم عقلی در قلمرو علم منطق قرار دارد. تقسیم علم به تصور و تصدیق، یکی از تقسیمات مهم علم است که موضوع علم یا تصور [معرف] یا تصدیق [حجت] است. بحث از معرف، مربوط به تصورات است و بحث از تصدیق از استدلال، حجت و قضایا میباشد که بیشترین حجم مباحث منطق متمرکز بر تصدیقات است. مرحوم مظفر تصور و تصدیق را در قالب مثال بغرنج ریاضی بیان کرده است که آن رسم مثلث و دو زاویه قائمه است که برای تصور آن مراحل مختلفی طی میکند، ولی چنانچه بر تساوی آن دو زاویه قائمه برهان اقامه شود، حالت جدید و متفاوت با گذشته به وجود میّآید. این حالت، همان ادراک مطابقت این نسبت با واقع که مستلزم حکم نفس و تصدیق آن به مطابقت است. مثال محسوستری را استاد بیان داشته است: میدانیم که ابتدا ذهن به سوی مفاهیم جذب میشود و چند مفرد را تصور میکند، مثلاً تصور زید [موضوع]، تصور قیام [محمول] و تصور نسبت میان زید و قیام [تصور نسبت میان موضوع و محمول] که هر سه از سنخ تصور است. بدنبال تصور سوم، یک ادراک پیدا میشود که ادراک به مطابقت میان این قضیه و این نسبت به عالم خارج است و این همان تصدیق میباشد. چنانچه این چهار مرحله شکل بگیرد، قضیه تحقق مییابد و حکم صورت میگیرد.
کلیدواژه: تصور و تصدیق.