گزیده درس صد و نود و هشت
بحث در بارهی صناعت جدل است. مرحوم مصنف در این درس میان صناعت جدل و صناعت برهان مقایسه میکند. منتها پیش از آنکه مقایسه صورت گیرد باید توجه کرد که از لازمهی مقایسه این است که احتمال اشتراک و همچنین وجه شبه میان هر دو وجود داشته باشد، آن زمان تمایز هر دو بیان شود. وجه شبه قیاس و برهان در این است که هر دو قیاس است و هر دو میتوانند از مشهورات بهره ببرند، زیرا مشهورات هم مبداء جدل و هم مبداء برهان است. با توجه به این مسئله، مرحوم مصنف چهار مقایسه را میان برهان و جدل انجام داده است: اول، مقدمات برهان همگی یقینیاند و حال آنکه در جدل از مسلمات عام یا خاص هم به کار میروند. دوم، جدل همواره قائم به دو شخص متخاصم است بر خلاف برهان که گاهی انسان تنها برای خودش اقامه میکند. سوم، در هر مسئله تنها یک برهان میتوان اقامه کرد، بر خلاف جدل که صورتهای متنوعی میتواند داشته باشد. چهارم، برهان تنها به صورت قیاس تالیف میشود، بر خلاف جدل که در شکل استقراء و تمثیل هم میآید. در ادامه مرحوم مصنف به تعریف جدل میپردازد.
کلیدواژه: مقایسه جدل و برهان و تعریف جدل.