گزیده درس صد و شصت و پنج
در درس گذشته گفته شد که کیفیت استنتاج در تجربیات از نوع قیاس استقراء ناقصی است که مبتنی بر تعلیل و مفید یقین میباشد. مرحوم مصنف معتقد است که هر قضیهی تجربی مبتنی بر دو قضیه است: یکی، استثنایی و دیگری، اقترانی است. ایشان برای قیاس استثنایی مثال میزند که چنانچه پیدایش یک اثر به شکل تصادف باشد، آن اثر به صورت مداوم و همیشگی تحقق نمییافت، در حالی چنین اثری به طور مستمر و همیشگی تحقق یافته است. از این جهت معلوم میشود که تصادفی نیست؛ بلکه بر اثر یک علت بوده است. قیاس اقترانی بدین صورت است که پیدایش یک اثر، معلول یک علت است، معلول هر علت محال است که از علت خود جدا شود، پس این اثر محال است از علت خود جدا شود. لذا، دو مقدمهی قیاس استثنایی و نیز کبرای قیاس اقترانی بدیهیاند و از اینرو، حکم در مجربات در نهایت به قضایای اولیه و مشاهدات برمیگردد. در آخر بحث مجربات مرحوم مظفر میفرماید: تمام تجربیات یقینی نیست، چون گاهی به اشتباه، چیزی که علت نیست به عنوان علت درنظر گرفته میشود یا اینکه مشاهِد علت ناقصه را به جای علت تامه و یا مابالعرض به جای مابالذات قرار میدهد.
کلیدواژه: مجربات.