گزیده درس بیست و هشت
یکی از تقسیمات مفاهیم، مربوط به نسبتهای چهارگانه است. اگر دو لفظ مترادف نباشند، قطعاً باهم متباین خواهندبود. چنانچه دو مفهوم را باهم بسنجیم، همانگونه که دو یا چند لفظ باهم قبلا سنجیده شد یا سر از ترادف درمیآورد یا تباین. با این تفاوت که مقصود از تباین در الفاظ بر حسب مفهوم، به معنای مغایرت معانی آنها با یکدیگر بود؛ ولی مراد از تباین در نسب اربع بر حسب مصداق است. در تقسیم الفاط به مترادف و متباین، سخن از یگانگی و تعدد معنا بود، امّا در اینجا سخن از نسبت میان معانی به لحاظ مشارکت و عدم مشارکت آنها در مصداق است. مرحوم مصنف میفرماید: در نسب اربع، چنانچه دو مفهوم باهم متباین باشند، وقتی باهم مقایسه میشوند، یکی از نسبتهای چهارگانه مبان آنها برقرار است: 1. نسبت تساوی 2. نسبت عموم و خصوص مطلق 3. نسبت عموم و خصوص من وجه 4. نسبت تباین. تساوی در جایی است که دو معنا در تمام مصادیق با یکدیگر مشترک باشند. نسبت عموم و خصوص مطلق در جایی است که یک مفهوم بر تمام مصادیق مفهوم دیگر صدق میکند بر خلاف دیگری، مانند حیوان و انسان. نسبت عموم و خصوص من وجه در جایی است که هر یک از دو مفهوم بر بعضی از مصادق مفهوم دیگر صدق میکند و بر برخی صدق نمیکند. نسبت تباین در جایی است که دو معنا هیچ مصداق مشترکی باهم ندارد، مانند سیاه و سفید.
کلیدواژه: نسب اربع.