گزیده درس صد و نود
بحث در بارهی تبیین و توضیح این مسئله بود که حدوسط چگونه علیت برای نتیجه است. در درس گذشته توضیح داده شد که حدوسط گاهی علت فاعلی، گاهی علت صوری، گاهی علت مادی است. در ضمن قبلاً به این مسئله اشاره شد که حدوسط علت تام برای نتیجه است و حالا این مسئله یک مشکل برای مرحوم مصنف ایجاد کرده است. مشکل این است علت زمانی تام است که تمام علتهای چهارگانه موجود باشد. حال آنکه هیچکدام از این علتهای چهارگانه نمیتواند به تنهایی علت تامه باشد، بلکه آنها علت ناقصه است و از تکتک آنها برهان لمّی تشکیل نمیشود. مرحوم مصنف در پاسخ میفرماید: ما در جایی فرض میکنیم برهای لمّی از هر یک از علتهای چهارگانه به تنهایی تشکیل میشود که تحقق و وجود سایر علتها، مفروض و مفروغعنه است. در چنین مواردی چنانچه وجود آن علتی که حدوسط قرار گرفته نیز فرض میشود، مستلزم وجود بالفعل معلول خواهدبود، چون وجود سایر علتها مفروض است. بنابراین ضرورت وجود معلول در این موارد به خاطر آن است که وجود آن علت از وجود سایر علتها جدا نیست و در نتیجه یکی از آنها بالقوه شامل دیگر علتها است
کلیدواژه: علل حدوسط.