گزیده درس صد و سی و دو
دو تنبیه از تنبیهات سهگانه توضیح داده شد و در این درس ابتدا به تنبیه سوم اشاره میشود و سپس به بررسی شکل چهارم میپردازیم. تنبیه سوم راجع به «ردّ: بازگردانی» است که یکی از برهانهای بر منتج بودن اشکال دوم، سوم و چهارم است. این عمل با تحویل بردن و برگرداندن شکل مورد نظر، به شکل اوّل که یا با جابجا کردن دو مقدمه قیاس صورت میگیرد و یا تبدیل یکی از مقدمات قیاس به عکس مستوی آن اتفاق میافتد. به عنوان نمونه در شکل دوم، کبرای قیاس در بعضی از ضربهای آن که قابل عکس است، عکس میشود و در شکل سوم، صغرای قیاس در بعضی از ضربهای آن قابل عکس است، عکس میشود. از ضربهای شکل دوم و سوم که نمیتوان عکس مستوی را به کار گرفت، برای رسیدن به شکل اول باید از نقض محمول یا عکس نقیض استفاده کرد. شکل چهارم، بر عکس شکل اوّل است و حد وسط در صغری، موضوع و در کبری، محمول است. در این شکل، علاوه بر شروط سهگانه عامهیی که در همه اشکال معتبر است، دو شرط دیگر نیز باید رعایت شود: یکی، اینکه هیچیک ار مقدمات آن سالبه جزئیه نباشد و دیگری اینکه در صورت موجبه بودن هر دو مقدمه، صغری کلیه باشد. از میان ضروب شکل چهارم تنها پنج ضرب آن باتوجه به شروط پنجگانه دارای نتیجهاند.
کلیدواژه: راه ردّ و شکل چهارم.