گزیده درس صد و نود و پنج
دو معنا از معانی ذاتی در درس قبل بررسی گردید و در این درس به سه معنای باقیمانده ذاتی پرداخته میشود. معنای سوم، ذاتی آنجایی است که محمول و این امر ذاتی از ذات انتزاع بشود و بر موضوع حمل گردد. در واقع، محمول ذاتی در این معنا [در برابر محمول بالضمیمه است و] به معنای محمولی که خود موضوع فی ذاته برای انتزاع آن کفایت میکند، بدون آنکه نیازی به ضمیمه شدن چیزی بدان باشد. معنای چهارم، آنجایی است که ذاتی صفت محمول نیست، بلکه ذاتی صفت قضیه است و در اینجا به حمل، حمل ذاتی گفته میشود. حمل ذاتی در برابر حمل شایع صناعی است که به آن حمل اولی هم گفته میشود و به معنای اتحاد موضوع و محمول در ذات است. معنای پنجم، در جایی است که ارتباط واقعی میان دو امر [علت و معلول] باشد. به دیگر سخن، ذاتی در باب علل [در برابر اتفاقی] به معنای ارتباط علی و معلولی و ملازمهی میان دو چیز است. در ادامه، مرحوم مظفر میفرماید: مقصود منطقدانان از ذاتی در کتاب برهان چیزی است اعم از معنای اوّل و دوّم و جامع آن دو معنا عبارت است از محمولی که در حد موضوع مأخوذ است یا آنکه موضوع یا یکی از مقومات آن در حدش اخذ شود. در پایان ایشان به معنای اولی اشاره میکند و میگوید که مقصود از اولی در اینجا محمول بدون واسطه است.
کلیدواژه: اصطلاحات ذاتی و معنای آن.